WYSTAWA ze zbiorów MUZEUM NARODOWEGO w Szczecinie

 

Kono Donkili. Afrykański teatr lalek

 

Wystawa poświęcona jest afrykańskiemu teatrowi lalek – zjawisku mocno zakorzenionemu w tradycji wielu społeczności zamieszkujących Czarny Kontynent. Świadczą o tym źródła archeologiczne, historyczne oraz bogata tradycja ustna. Zarówno najstarsze znaleziska archeologiczne, jak i relacje historyków potwierdzające istnienie teatru lalek w Afryce dotyczą starożytnego Egiptu. Już w V wieku p.n.e. Herodot opisywał święto odbywające się na cześć Ozyrysa, w trakcie którego ulicami wędrowały kobiety animujące za pomocą sznurków ruchome lalki zaopatrzone w ogromnych rozmiarów penisy. Co do Czarnej Afryki trudno o źródła historyczne sięgające tak odległych czasów, ale za to nie brakuje relacji późniejszych. Już w XIV wieku arabski podróżnik Ibn Battuta opisywał tańczące lalki, które miał okazję obserwować na dworze władcy Mali. Wielobarwne ptaki towarzyszyły opowieściom griota.

 

Dowodów na potwierdzenie tego, że praktyka lalkarska ma w Afryce długą tradycję, dostarczają przekazy ustne. W wielu społecznościach afrykańskich istnieją opowieści, mity czy historie wyjaśniające, skąd wzięły się lalki. Czasami pochodzą one ze świata umarłych i jeden człowiek musi się poświęcić, aby wtajemniczyć żywych w tę „nieziemską” lalkarską sztukę. Niekiedy źródła lalek znajdują się głęboko w ziemi, buszu lub pod wodą, czyli w światach niedostępnych zwykłym śmiertelnikom. Nieraz przyczyną powstania lalek jest bezpłodność kobiety i chęć posiadania dzieci, czasami podstęp, wróżba, obowiązek nakazujący nadać imię każdej istocie żywej.

 

Teatr lalek w Afryce jest zjawiskiem zupełnie innym niż to, które znamy z naszych europejskich realiów. Repertuar lalkarzy afrykańskich nie ma wyraźnej formy dramatycznej. Przedstawienia stanowią przeważnie krótkie scenki, łączą w sobie taniec i muzykę. Często są zupełnie spontaniczne i nieprzewidywalne.

 

Lalki pełnią różne funkcje w społecznościach afrykańskich. Wspierają zmagania z bezpłodnością kobiet, zapewniają urodzaj ziemi. Biorą udział w rozstrzyganiu lokalnych konfliktów, pomagają wydawać wyroki, występują w obrzędach wróżbiarskich, służą pomocą w przepowiadaniu przyszłości. Znajdują też zastosowanie w magii terapeutycznej, rytuałach inicjacyjnych, kulcie przodków, obrzędach pogrzebowych. Są pośrednikami pomiędzy bogami, przodkami a ludźmi, którzy zmagają się z przeciwnościami losu. Przez swoje zdolności do ożywania, lalki są nieustannie zawieszane pomiędzy życiem a śmiercią. Mogą też służyć po prostu rozrywce. Przybierają zróżnicowane formy i rozmiary – od naprawdę małych do ogromnych, obsługiwanych przez kilku lalkarzy. Mogą mieć ruchome członki, działające za pomocą sznurków, drutów, prętów. Animuje się je rękoma, palcami u nóg, nosząc na głowie, ramionach lub przed sobą, niczym tarczę.

 

Afrykańska sztuka lalkarska przybiera wspaniałe różnorodne formy. Osadzona we własnej tradycji, rozwija się dynamicznie czerpiąc śmiało z innych wzorców. Artyści afrykańscy wykorzystują nowe techniki manipulacyjne oraz rozszerzają swój repertuar o nowych bohaterów i nowe przekazy.

Na wystawie pokazane zostaną afrykańskie lalki teatralne z Mali, Nigru, Nigerii, Wybrzeża Kości Słoniowej, Togo, Beninu, Ghany, Tanzanii, Demokratycznej Republiki Konga, Tunezji, Kamerunu, Gabonu, Konga. Jest to część kolekcji podarowanej Muzeum Narodowemu w Szczecinie w 2007 roku przez wybitnych znawców afrykańskiego teatru lalek Oleńkę Darkowską-Nidzgorską i Denisa Nidzgorskiego-Gordiera.

                                                                                                                                                                                                                                                 Kurator wystawy Ewa Prądzyńska

WERNISAŻ WYSTAWY

21 maja 2018 

Galeria Bielska BWA

 

Wystawę można oglądać do 17 czerwca 2018

WSTĘP WOLNY